عەلی گوڵی

ئەدۆنیس شاعیری عەرەب دەڵیت: «كاتێك لە بارەی گوڵیكەوە دەنووسم وەك ئەوە وایە باخچەكان بنووسمەوە و لە ڕێگەی گوڵێكەوە خۆشەویستیی خۆم بۆ تەواوی باخچەكان دەردەبڕم.»

كەمتر شیعرێ هەیە كە بیروەری و ئەزموونی ژیانی شاعیری تێدا نەبێ. هەر بۆیە شاعیر بە شەوچرا و فریشتەی باڵدار و كەسێكی پیرۆز دیتە ئەژمار.
ئەفلاتوونیش دەڵێت: شاعیر تا ئەو چركەساتەی زەوق و مرخی شاعیرانەی نەكەوتبیتە گەڕ، لە دەرەوی هەستە ئاساییەكانی خۆیدا هیچ داهێنانێكی لە دەست نایەت. دیارە دوای ئەمەش چیتر عەقل و ئاوەزەی پێ نامێنێ.
كەوایە ئەمین گەردیگلانی لە رێگای شێعر و نووسینەوە بەردەوام هەلی نوێبوونەوە بۆ زمان دەرەخسێنێ و لەم رێگایەشەوە مانای سواو و كۆنی واژە فڕێ‌دەدا و ڕۆحێكی مانایی تورت و تازە بەبەر واژە و دەستەواژە و بە گشتی زماندا دەكات و ڕووباری عەشق و ئەوینداری و شێعری ڕۆح پەروەر لە دایك دەبێت:
كۆوەبوون ڕەنگی ئەوی دەریایە لەو چاوانەتا
خۆزگە مەل بایەم مەلەم كردبایە لەو چاوانەتا
شۆخی هەورامانی بەژنت بەرزە وەك نەخشەی وڵات
گەل دەبوو ئاڵای گەشی هەڵدایە لەو چاوانەتا
ئاخۆ شێعر شۆڕشە یان كانیاوی ئەوینە و بە بێ ئارامی هەڵدەقوڵێ و بۆ باوەشی دەریا ڕێگە دەبڕێت؟
ئەمین گەردیگلانی بڕووسكە ئاسا لە ئاسمانی دڵماندا ڕووناكی دەبەخشێ و مەیدان و مەودایەك بۆ ڕاڤەی زمانی پێكدێنێ و بۆ دەستەمۆكردنی شێعر هەوڵ دەدات:
ئەم دڵەم كەوتۆتە چاڵی دەردەوە باڵی دەوێ
بۆ ورە و هێزێ چریكەی شاخ و لاپاڵی دەوێ
چاوەڕێم دەنگێ لەلای كۆسارەوە بانگم بكا
بۆ وەڕێ‌كەوتن بەرەو خۆر ئەم دڵەم حاڵی دەوێ

دڵ نیشانەی ورەبەرزیی مرۆڤە. ئەگەر دڵ هیوای ڕووناكی نەبێ بە هەناسەی ڕەشی زریان دەكوژێتەوە و هەمیشە باری ژیانی پڕ خەفەت هەڵدەگرێ و ڕۆژ لەگەڵ ڕۆژ ئێشی زامەكانی زیادتر دەبێت.
ئەمین گەردیگلانی لەو شێعرەدا چاوەڕوانی بای شەماڵە كە لە كوێستانەوە بانگی دەكات و بۆ گەرمیی دڵی لە ڕێگای بەرەو خۆردا خۆی دەبینێ و لە كانیاوی بیرەوەرییەكانیدا ئاوی ورە و هەستی پاكی كفارە دەكات و لە ڕووباری ئەزموونیدا دەبێتە هیوا و ئاسۆی ژیان بۆ ڕێبوارانی تینووی شێعر:
خەم لە دڵ بارە بەقەد قەندیل و بێستوون و بەیان
داخی ناخم كوا بە تۆزی دەردەدڵ خاڵی دەوێ
كوا كوڕێكی تر دەبێ شان داتە بەر داخی وەتەن؟
تاوەكوو خۆرێكی تر هەڵدێ هەزار ساڵی دەوێ
شاعیر بۆ لەدەست‌دانی خۆشەویستترین كەسی، هەوری خەفەت ئاسمانی ژیانی دادەگرێ و دەڵێ: خەم بەقەد قەندیل و بێستوون و بەیان لەسەر دڵ بارە؛ لێرەدا دوو شت جێگای پرسیارە. هۆی چییە شاعیر قەندیل و بێستوون و بەیان لە پەنای یەك ڕادەگرێ و دووەم لەبەر چییە ئەو خۆشەویستەی بە خۆر شوبهاندووە؟ وەڵام ئەوەیە دەبێت ئەو خۆشەویستەی چۆن ژیابێت؟ كورد گوتنی: «بە هەزار دەرزی گاسنێكی تێ‌نابێت». ئەو كەسەی شاعیر باسی دەكات مرۆڤێكی ئاسایی نییە و بۆ میللەتەكەی وەك خۆر بووە، تینی گەرمی بە هەموو دڵەكان بەخشیوە. لە سەر لووتەكەی داری ئەوین هیڵانەی ئاشتی چێ‌دەكردووە بەڵام لە ناكاو هەواڵێكی نا خۆش خۆی لوول داوە و لە دڵی شاعیر ئاڵاوە، بۆیە دەڵێ:
بۆ هەتاوێكی لە غوربەت كەوتە دەریای خوێنەوە
دەربڕینی ئەو خەمە هەستی دڵی ناڵیی دەوێ
هێندە چاوانم لە ڕێگەی ڕوونی داهاتوو بڕی
سیس بووە سۆمام تنۆكێ ڕۆندكی ئاڵی دەوێ
لە شیعری ئەمین‌دا ئەم ڕاستییەمان بۆ دەردەكەوێ كە دڵی بەدەست ژانێكی قورسەوە گینگڵ دەدا و بەڵگەش ئەوەیە ئەو شیعرە لە قوڵاییی دەڕوونیەوە هەڵقوڵیوە.
شاعیر دیسان خەمی قورسی نیشتمان بارە لە سەر شانی هاوار بۆ ناڵی دەبات و دەڵێ هێشتا لە نیشتمانەكەم ژیان زۆر سەختە و وەرە بە هانامەوە. ناڵیش كاتی خۆی دەردی فیراق و خەفەتی چێشتووە و هەر بەو هۆیە دەتوانێ ببێتە هاوخەم و هاودەردی. چونكە ناڵیش لە چامەكەیدا بۆ سالم دەڵێ:
سووتا ڕەواقی خانەیی سەبرم، دڵ و دەروون
نەیماوە غەیری گۆشەیی زیكرێكی یا سەبوور
هەم هەم‌عەنانی ئاهم و هەم هەم‌ڕیكابی ئەشك
ڕەحمێ بەم ئاهـ و ئەشكە بكە، هەستە بێ قوسوور
لەم شەرحی دەردی غوربەتە لەم سۆزی هیجرەتە
دڵ ڕەنگە بێ بە ئاو و بە چاوما بكا عوبوور
شیعر ڕەنگدانەوەی ئەو كۆمەڵگایەیە كە شاعیر تێیدا ژیاوە، هەربۆیە لە مێشك و دەروونیدا لافاوی هەست و زانیاری هەڵدەستی و پووش و پەڵاشی نەزانی ڕادەماڵی. خەون و خەیاڵیش سنووری نییە، هەر بۆیە مەلی خەیاڵ باڵ دەگرێ و لە ئاسمانی بیری شاعیردا ئاسۆی سەوزی بەهار دەبینێ.
غەزەلی چاوەڕێ: فەلسەفەی عەشق و خۆشەویستییە بۆ ئازیزترین كەسێكی كە ماموستای ئەوینی شاعیر بووە. كەسێكی دڵسۆز كە دەستی دەگرێ و ڕێی ڕووناكی نیشان دەدا و هێز و توانای وەبەر دەنێ. كورد گوتنی: «دوای شەوی تاریك ڕۆژی ڕووناكە» پەریی ئەوین لە باوشی خۆشەویستی‌دا ئارام دەگرێ و خەون و تاسە دەستی یەك دەگرن و لە گۆڤەندی ڕوحی شاعیردا دەبنە تاڤگەی ڕزگاری و گۆرانی عەشق و خۆشەویستی بۆ ژیان دەچڕن.
سەرچاوە:
۱- شنەی پشكووتن ۲- دیوانی ناڵی
۳ -دەنگی بلورینی دەق. عەبدولخالق یەعقووبی